روابط فرهنگی ایرانی ـ عربی؛ عرصه های مشترک، ظرفیت ها و محورهای آن

روابط انسانی از ضروری ترین مفاهیم پذیرفته شده میان افراد و جوامع بشری است. از میان این پیوند ها روابط فرهنگی، که در دامنه فرهنگ نقش آفرینی می کند، اهمیت بیش تری دارد. فرهنگ فارسی را باید اصطلاحی فراگیرتر از فرهنگ ایرانی بنامیم، زیرا براساس اوضاع تاریخی و دوره های زمانی ای که ایران پشت سر گذاشته و مرزهایی گسترده را در برگرفته و ساختارهای حکم رانی گوناگون و رخ دادهای چشم گیری را شاهد بوده است آثار همه این ها در فرهنگ فارسی هویدا شده است؛ این فرهنگ از جمله فرهنگ هایی است که دربردارنده عنصر نزدیکی به دیگر فرهنگ ها و پذیرش آن ها براساس مشترکات و تفاوت های خود است. روشن است که فرهنگ ها، به ویژه فرهنگ های هم جوار، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری دوسویه ای دارند و هیچ فرهنگی از این قاعده مستثنا نیست، خواه فرهنگ عربی و خواه فرهنگ فارسی. بر همین اساس، در نوشتار حاضر درصددیم برخی عرصه های مشترک این دو فرهنگ برای ساختن زمینه تعامل با تکیه بر زیرساخت های پیشینی به دست آمده طی قرن ها را تبیین کنیم تا آن را زمینه مناسبی برای گام های آینده قرار دهیم. مسئله اصلی این پژوهش تبیین بایستگی و امکان پذیری روابط فرهنگی ایران و عرب براساس نقاط مشترک و ظرفیت های بالفعل یا بالقوه است. به منظور دست یابی به چنین هدفی باید پیشینه های تاریخی و اوضاع اکنون و کرانه های پیش رو را از جهت روابط فرهنگی میان دو جامعه عربی و ایرانی بررسی کنیم؛ هرچند طبقه بندی این پژوهش صرفاً پرداختن به دوره های زمانی این روابط نیست؛ اگرچه طبقه بندی زمانی آن از جهت تأثیر آن در شفاف سازی موضوع بحث و پرده برداشتن از زوایای پنهان آن اهمیت دارد.